قالی من با چه بافته شده؟
قالی من با چه بافته شده؟ این سؤالی است که خیلی وقت‌ها برای بسیاری از ما مطرح می‌شود و امروز زمان پاسخگویی به آن است. فرش و قالی و همه دست‌بافته‌ها، صنایع‌دستی پرطرفداری هستند که بافتشان جز با ابزارهای دقیق و حرفه‌ای به‌خوبی میسر نمی‌شود. کیفیت ابزارهای بافت، تأثیر مستقیمی روی کیفیت دست‌بافته دارد. ازآنجاکه کیفیات قالی‌های هر منطقه با سایر مناطق فرق دارد، ابزارهای قالی‌بافی در هر منطقه نیز مختص به آن منطقه‌اند. در این پست از مگزییین با ما همراه باشید تا برخی از رایج‌ترین ابزارهای قالی‌بافی ایرانی را بهتر بشناسیم.
ابزارهای قالی‌بافی ایرانی
در زمان‌های اولیه‌ای دست‌بافته‌های مصنوع انسان با الگوبرداری و تقلید از پوست حیوانات خلق می‌شدند، اما در جریان تکامل هنر قالی‌بافی، مشاهده می‌شود که این فرایند خلق این آثار به‌طور چشمگیری پیشرفت کرده است. امروزه، بافندگان توانسته‌اند روش‌های خود را به‌گونه‌ای اصلاح کنند که قالی‌هایی با طرح‌ها و زیبایی‌های بی‌نظیر تولید کنند؛ اما با وجود این پیشرفت‌ها، از دستگاه‌های ساده و سنتی همچنان استفاده می‌شود. ابزارهایی مانند چاقو، قیچی، شانه، کارد، سیخ و … همچنان در بیشتر مناطق استفاده می‌شوند و تنها در برخی نقاط ممکن است ابزارهای بیشتری مورد استفاده قرار گیرند. برای مثال، در تبریز از قلاب استفاده می‌شود و این ابزارها ممکن است در مناطق مختلف با نام‌های متفاوتی شناخته شوند.
قلاب در قالی‌بافی ایرانی
بافت فرش‌ها یک هنر دستی دقیق و زیباست که از زمان‌های قدیمی به‌وسیله ابزارهای ساده و سنتی انجام می‌شده است. یکی از این ابزارها، کارد نام دارد که نقش مهمی در فرآیند بافت دارد. این کارد به شکلی مانند یک میله باریک به طول یک تا دو سانتیمتر است که در انتهای آن یک قلاب کوچک قرار دارد. این قلاب برای جلو آوردن تار و گره زدن خامه و بیرون کشیدن پرز از لابه‌لای تار استفاده می‌شود. این ابزار که در برخی مناطق به نام قلاب تبریزی شناخته می‌شود، به‌ویژه در مناطق ترک باف به کار می‌رود. در روستاهای فارس، اغلب بافندگان از روش دستی برای تراکم تار و پرز در فرش‌ها استفاده می‌کنند. این روش باعث می‌شود که انگشتان آسیب ببینند و ممکن است به زخم بخورند. به همین دلیل، استفاده از کاردک یا پاکی (که به شکل چاقویی است و بدون قلاب است) برای قطع پرز از فرش‌ها، جلوگیری از این آسیب‌ها را فراهم می‌کند. به‌طورکلی، استفاده از ابزارهای سنتی مانند کارد و قلاب تبریزی همچنان در هنر بافت فرش‌ها به کار می‌رود و ادغام این ابزارها با روش‌های مدرن، به بهبود کیفیت و زیبایی فرش‌ها کمک می‌کند.
کارکرد قشو در دست‌بافته‌های ایرانی
در هنر قالی‌بافی، ابزارهای مختلفی برای بهبود کیفیت و زیبایی فرش‌ها به کار می‌رود، ازجمله قشو که یک ابزار فلزی کوتاه و پهن شبیه به شانه است. قالی‌بافان با استفاده از قشو، پشم‌های زائد را از فرش‌ها برداشته و گره‌ها را به شکل صحیحی در جای خود قرار می‌دهند. این عمل، علاوه بر ایجاد صافی و یکنواختی در پشت فرش، به جای‌گیری دقیق‌تر گره‌ها نیز کمک می‌کند. به‌این‌ترتیب، با استفاده از ابزارهای سنتی مانند قشو، می‌توان کیفیت و زیبایی فرش‌ها را بهبود بخشید و از جلوه‌ی منحصربه‌فردی برخوردار شد.
قیچی و کاربردهای آن در خلق فرش دستباف ایرانی
در هنر بافت فرش ایرانی، برای پرداخت و کوتاه نمودن پرزهای بلند، از ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود، ازجمله قیچی‌ها که به اشکال گوناگون دراز و خمیده، صاف و پهن مانند قیچی خیاطان و غیره موجود هستند. در قیچی‌های نوع تبریزی، دسته‌ها در سطحی بالاتر و با زاویه‌ی مختصر نسبت به تیغه‌ها قرار دارند که این انحنا باعث سهولت در کار پرداخت می‌شود. به‌این‌ترتیب، با استفاده از ابزارهای سنتی مانند قیچی‌های تبریزی، می‌توان به‌راحتی پرزهای بلند فرش‌ها را کوتاه نمود و به زیبایی و صافی آن‌ها افزوده شود.
شانه و استفاده‌های آن در قالی‌بافی ایران
در هنر بافت قالی دستباف ایرانی، از ابزارهای مختلفی برای تکمیل فرآیند بافت استفاده می‌شود، ازجمله شانه که به آن دفه یا دفتین، کرکیت یا دستوک نیز می‌گویند. این ابزار فلزی و شانه مانند دارای دسته‌ای چوبی یا فلزی است و دندانه‌های آن در موازی فاصله‌های مناسب با تارهای قالی قرار می‌گیرند. پس از اتمام بافت ردیف گره‌ها و عبور پود از روی آن، با کوبیدن این شانه در فواصل تارها، پود را بر تارها و روی ردیف گره‌ها محکم می‌کنند. نوع کوچک و سبک دفتین که در مناطقی مانند آذربایجان بیشتر استفاده می‌شود، به نام «دفه» نیز شناخته می‌شود. این نوع شانه دارای دندانه‌های کمتر و پهن‌تری است و برخلاف نوع اول که دندانه‌ها با هم موازی‌اند، در این نوع دندانه‌ها با زاویه کمی ازیک‌طرف به یکدیگر اتصال دارند. از نظر شباهت به پنجه گرگ، به این ابزار نیز می‌گویند و به آن پنجه‌گرگی نیز اطلاق می‌شود. شکل و اندازه این ابزار نیز در جاهای مختلف ممکن است متفاوت باشد.
سیخ پودکش در سنت فرش دستباف ایرانی
در هنر بافت قالی ایرانی، از ابزارهای مختلفی برای اتمام فرآیند بافت استفاده می‌شود، ازجمله ابزاری که به‌عنوان سیخ پودکش شناخته می‌شود. این ابزار فلزی با عرض دو سانتیمتر و طول ۵۰ تا ۷۰ سانتیمتر، با استفاده از زائده‌ای قلاب مانند در نوک خود، پود را از میان تارها گرفته و به‌طور دقیق بر روی رج بافته شده قرار می‌دهند. به‌این‌ترتیب، از طریق استفاده از سیخ پودکش، بافندگان می‌توانند به‌صورت دقیق و باکیفیت، پود را به فرش متصل کنند و به ایجاد الگوی دلخواه در فرش‌ها کمک کنند.
کارد مخصوص فرش‌بافی ایرانی
همان‌طور که تا به اینجای کار گفتیم در قالی‌بافی ایران، از ابزارهای مختلفی برای اتمام جزئیات دقیق و زیبای فرش‌ها استفاده می‌شود، ازجمله کارد که نقش مهمی در این فرآیند دارد. کارد به‌عنوان ابزاری برای بریدن سرنخ‌های پس از گره خوردن روی چله‌ها به کار می‌رود. این ابزار با دقت و حرفه‌ای‌ترین روش‌ها، به بافندگان این امکان را می‌دهد تا جزئیات کوچک و حیاتی در فرش‌ها را به زیبایی و کیفیت بالایی انجام دهند. با استفاده از کارد، می‌توان بافت فرش را به یک آثار هنری واقعی تبدیل کرد و جلوه‌ی استثنایی‌ای به فرش‌های خود بخشید.
افزار پرداخت قالی
در فرآیند پرداخت قالی در مناطق مختلف ایران، مانند کرمان و تبریز، مراحل مختلفی وجود دارد که هر یک به زیبایی و کیفیت فرش کمک می‌کنند. پرداخت قالی پس از پیاده شدن از دار، انجام می‌شود. ابتدا، فرش روی زمین گسترده می‌شود و سپس با استفاده از ابزار پرداخت قالی که یک وسیله بلند و خمیده با یک‌طرف تیز است، سطح قالی کشیده و تراشیده می‌شود تا صاف و هموار گردد. این فرآیند حرفه‌ای و دقیق، به فرش‌ها جلوه‌ای بی‌نظیر و زیبا می‌بخشد و کمک می‌کند تا آن‌ها به تصویر نهایی باکیفیت و دوام بالا برسند.
هاف در قالی‌بافی ایرانی
در هنر بافت فرش، استفاده از ابزارهای مختلف و متنوعی برای بهبود کیفیت و زیبایی فرش‌ها بسیار حائز اهمیت است. یکی از این ابزارها، چوبی به نام کجو است که در فرآیند قرار دادن پودهای زیرورو و عقب و جلو کردن تارها به کار می‌رود. این چوب در مختلف مناطق با نام‌ها و ویژگی‌های متفاوتی شناخته می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال در تبریز به آن «هاف» و در روستاها و شهرهای مختلف دیگر نیز با نام‌های متنوعی استفاده می‌شود. استفاده از تیرهایی که از درختان محلی تهیه می‌شوند، مانند درخت تبریزی، برای ساختن دار قالی بسیار اساسی است زیرا این درختان به‌طور مستقیم با محیط‌زیست محلی ارتباط دارند و به‌عنوان منبع اصلی تیرها استفاده می‌شوند.
توجه به صافی و یکدستی تیرها بسیار مهم است؛ زیرا تیرهای کجی می‌توانند باعث کج شدن و ضعیف شدن فرش شوند. ازاین‌رو، تلاش برای جلوگیری از تاب برداشتن و فروریختن دار قالی از اهمیت بسیاری برخوردار است. برای این منظور، بعد از بافته شدن یک رج قالی، پودها را با دقت و با استفاده از ابزارهای مناسب، مانند هاف، فشار داده تا با پیش و پس شدن چله‌ها، محل پود جا باز شود. در برخی مناطق مانند کرمان، استفاده از هاف دوتایی و حرکت آن‌ها به‌وسیله آلتی به نام کمان به‌صورت مکانیکی انجام می‌شود که باعث می‌شود که زمان کمتری صرف این مرحله شود و به‌وقت بیشتری برای دیگر مراحل بافته شدن فرش صرف شود.
نتیجه‌گیری
در این مطلب از مگزییین، به بررسی ابزارهای مختلف استفاده‌شده در هنر بافت قالی پرداختیم که هر یک نقش مهمی در ایجاد زیبایی و کیفیت بالای فرش‌ها دارند. از ابزارهایی همچون کارد، شانه، سیخ پودکش، چوب کجو و… برای انجام مراحل مختلف بافت استفاده می‌شود که هرکدام از آن‌ها نقش خاص و حیاتی خود را در ایجاد آثار هنری منحصربه‌فرد دارند. با توجه به اهمیت هر یک از این ابزارها و استفاده حرفه‌ای از آن‌ها، می‌توان ضمن افزایش کیفیت و زیبایی فرش‌ها، به تولید آثاری باارزش و باارزش بالا در عرصه هنر قالی‌بافی پرداخت.
