تفاوت ظروف سرامیکی و سفالی در چیست؟ فرق سفال و سرامیک به زبان ساده
به اطراف خود نگاه کنید تا ببینید چه حجمی از ظروف و وسایل تزئینی سفالی و سرامیکی دوروبرتان وجود دارد.
ظروف سرامیکی و سفالی بیش از هزاران سال است که با فرهنگ بشری همراه‌اند و بیشترین آثار باستانی کشف‌شده در تاریخ مربوط به آن‌هاست. هرچند نقش مهم این دو در تاریخ بشر غیرقابل‌انکار است اما تفاوت بسیاری نیز بین ظروف سرامیکی و سفالی وجود دارد.
اما سفال و سرامیک چه هستند؟ آیا تفاوتی بین این دو وجود دارد؟ این‌ها سؤال‌هایی هستند که در این مطلب از مگزییین قرار است به آن‌ها بپردازیم.
شباهت‌های سفال و سرامیک
ظروف سرامیکی و سفالی ازنظر ظاهری شباهت‌هایی باهم دارند و هر دو از خاک و گل درست می‌شوند و در دمای مناسب پخته‌شده تا شکل خود را حفظ کنند.
این‌گونه ظروف از دو قسمت بدنه و لعاب تشکیل شده‌اند. بدنه، شکل اصلی ظرف است که از گل مخصوص ساخته می‌شود. لعاب نیز ماده شفاف و براقی است که روی ظروف می‌نشیند و رنگ و روی تازه‌ای به آن می‌بخشد.
ظروف سرامیکی و سفالی می‌توانند بدون لعاب و یا با لعاب باشند. ظروفی که بدون لعاب هستند یک‌بار پخت می‌شوند و ظروفی که لعاب دارند یا روی آن‌ها با لعاب نقاشی شده است، دوباره پخت می‌شوند. حتی گاهی در برخی از انواع لعاب‌کاری ممکن است ظرف‌ها چند بار با لعاب‌های مختلف پخته شوند.
تفاوت خاک ظروف سرامیکی با خاک ظروف سفالی
سرامیک‌ها از موادی ساخته می‌شوند که با گرم شدن به‌طور دائمی تغییر شکل می‌دهند. محصولات سفالی از خاک رس ساخته می‌شوند اما محصولات سرامیکی از ترکیب خاک رس، چند نوع خاک مخصوص و برخی مواد دیگر تولید می‌شوند. محصولات سفالی نیز درواقع نوعی سرامیک محسوب می‌شوند و ماده‌ی اصلی آن‌ها خاک رس است.
تفاوت دیگر بین سرامیک و سفال شکل آن‌ها است. سفال حالت خمیری دارد به همین دلیل آن را با دست و یا چرخ سفالگری شکل می‌دهند؛ اما سرامیک به شکل‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد. سرامیک را راحت‌تر می‌توان به شکل دلخواه درآورد و تنوع فرمی بیشتری نسبت به سفال داشت.
سفال از ترکیب خاک رس و خاک‌های ثانویه به دست می‌آید. این ماده خاصیت چسبندگی بالا و درجه پخت کمتری نسبت به سرامیک دارد. ظروف سرامیکی به ظروفی گفته می‌شود که با خاک‌های اولیه مثل ترکیبی از کائولن، کوارتز، سیلیس و استون‌ور ساخته می‌شوند و چسبندگی کمتری دارند و به درجه‌ی پخت بالاتری نیاز دارد و لعاب پذیری آن نسبت به سفال بالاتر است.
لعاب‌کاری در ظروف سفالی و سرامیکی
محصولات سرامیکی و سفالی به دو صورت لعاب‌دار یا بدون لعاب در بازار موجود هستند. لعاب همان پوششی است که روی ظروف سرامیکی و سفالی را پوشانده است و علاوه بر اینکه باعث زیبایی این ظروف می‌شود در استحکام و عمر این ظروف نیز مؤثر است. بسته به فرمول و مواد تشکیل‌دهنده، نوع و رنگ لعاب متفاوت خواهد بود. از لعاب‌های پرکاربرد در صنعت سفال و سرامیک می‌توان لعاب سرب، لعاب فلدسپات و لعاب خاکستر را نام برد.
یکی از تفاوت‌های لعاب‌کاری سفال و سرامیک شفافیت و رنگ‌پذیری است. به دلیل آهن موجود در خاک رس رنگ لعاب سفال تیره‌تر و قرمزتر دیده می‌شود؛ اما در ظروف سرامیکی این رنگ شفاف‌تر و بدون قرمزی خواهد بود. برای انجام مرحله لعاب‌کاری ظروف سفالی و سرامیکی را در دمای معینی حرارت می‌دهند. البته درصورتی‌که دما بیش‌ازحد باشد لعاب می‌سوزد و به همین دلیل باید این ظروف را در حرارت مشخصی پخت.
درجه پخت در سفال و سرامیک
معنی پخت سفال و سرامیک حرارت دادن مولکول‌های خاک، از بین بردن مولکول‌های نمک، تبخیر آب موجود در خاک و خارج کردن گازهای فرار است. هنگام عمل پختن مولکول‌هایی که در خاک وجود دارند دچار تغییر خواهند شد و این فعل‌وانفعالات باعث استحکام گل پخته‌شده می‌شود.
استحکام گلی که پخته‌شده به نوع خاک و دمای پخت بستگی دارد و همین مسئله یکی از تفاوت‌های بین ظروف سفالی و سرامیکی است.
یکی از قدیمی‌ترین روش‌ها برای پخت سفال حرارت دادن و پخت سفال درون گودال است که هنوز در بعضی از شهرهای ایران کاربرد دارد. کوره‌هایی که در صنعت سفالگری استفاده می‌شوند انواع مختلفی دارند مانند کوره سنتی، کوره استوانه‌ای و… اما امروزه بسیاری از کارگا‌ه‌های سفالگری از کوره‌های با کشش تحتانی استفاده می‌کنند که سوخت آن گاز و یا نفت سفید است. البته کوره‌های دیگری به‌غیراز کوره‌های سفالگری با کشش تحتانی نیز مورد استفاده هستند مانند کوره‌های الکتریکی، کوره‌های گازی و…
در کوره‌های برقی با توجه به نوع ظروف سفالی زمان پخت را تنظیم می‌کنند. اگر ظرفی قرار است برای بار اول پخته شود دما را روی 900 درجه سانتی‌گراد و برای ظروف لعاب‌دار دما را روی 1000 یا 1200 قرار می‌دهند. حرارت دهی سفال باید به‌آرامی انجام شود و هر یک ساعت 100 درجه افزایش یابد؛ اما سرامیک‌ها بدون لعاب در دمای ۱۲۵۰-تا ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد پخته می‌شوند. همچنین پس از لعاب‌کاری دوباره در دمای ۱۲۶۰ تا ۱۱۰۰ درجه پخته می‌شوند.
تفاوت قیمت ظروف سرامیکی و سفالی
یکی دیگر از تفاوت‌های ظرف‌های سرامیکی و سفالی قیمت آن‌ها است. برای ساخت سرامیک از مواد مختلفی استفاده می‌شود درحالی‌که در سفال از یک نوع گل استفاده می‌شود و این‌یکی از دلایل اختلاف قیمت سرامیک و سفال است. از دیگر تفاوت‌ها زمان پخت این دو است، سفال در درجه حرارت پایین‌تری نسبت به سرامیک پخته می‌شود. همچنین به دلیل لعاب پذیری بالاتر سرامیک با انواع مختلفی از لعاب در بازار موجود است. سفال با دست و چرخ سفالگری شکل می‌گیرد درحالی‌که سرامیک به روش ریخته‌گری با قالب‌های گچی ساخته می‌شود.
نتیجه‌گیری:
تفاوت ظروف سفالی و سرامیکی در نوع خاک و لعاب پذیری و دمایی که در کوره تحمل می‌کنند متفاوت هستند. ظروف سفالی از خاک رس تهیه می‌شوند و از چسبندگی زیادی برخوردار هستند. همچنین در درجه پخت کمتری نسبت به ظروف سرامیکی تهیه می‌شوند؛ اما ظروف سرامیکی از ترکیب خاک‌های با چسبندگی کمتر و درجه پخت بالاتر ساخته می‌شوند و لعاب پذیری بیشتری دارند.
