گزارشی از احیای یک شی کهن در مجموعه فرش حیدریان و زییین
یکی از اشیائی که در سبک زندگی گذشته بسیار مورد استفاده بوده و در ادبیات نیز به‌کرات از آن یاد شده، اما رفته‌رفته با تغییر سبک زندگی از آن فقط نامی کنایی باقی مانده، مسند است. امروزه واژه مسند در کنار واژگانی چون قدرت، پادشاهی، وزارت و … می آید و مفهوم آن کنایه ای از جایگاهی والا است. تا چندین سال پیش به‌جز نمونه‌های محدود باقی مانده از این شی‌ء، اطلاعات چندانی از آن در دسترس نبود. به همین روی گروه پژوهش و طراحی مجموعه های فرش حیدریان و زییین در صدد احیا آن بر آمدند. نخستین گام های این مسیر که هدف آن بازشناسی مسند و کارکردهای آن در سبک زندگی ایرانی دوران گذشته بود با اتکا به نمونه های آنتیکی از آن صورت گرفت که اکنون در مجموعه شخصی حیدریان نگهداری می شوند.
گام های بعدی این پروژه، مراجعه به متون تاریخی و نقاشی های باقی مانده از دوران گذشته، به خصوص دوران صفوی بود. چرا که در این دوران هنرمندانی مشغول طراحی و خلق آثار کاربردی بودند که نه تنها سرآمدان زمان خود بلکه در زمان های پس و پیش نیز در هنرورزی بهترین بودند. مسند در لغت‌نامه دهخدا “جائی که بر آن می‌نشینند و بر آن تکیه می‌کنند ” تعریف شده و در کل شیئی است که بدان تکیه داده یا روی آن می‌نشینند، ازآنجاکه کنایه از تخت سلطنت و اریکه پادشاهی است، پس در نگاره‌های باقی مانده از دوران گذشته، می‌توان آن را زیر پای شاهان دید. تصاویر زیر نمونه های مسندهایی است که در کتاب شاهنامه طهماسبی، متعلق به دوره صفوی، زیر پای شاهان و بزرگان تصویر شده و برای پروژه طراحی مسند مجموعه فرش حیدریان و زییین از دل نگاره ها استخراج شده است.
در پژوهش های انجام گرفته مشخص شد، که سطح رویی مسند ها یا قالی بوده و یا با هنرهایی چون سوزندوزی، نقاشی و چاپ تزئیین می شده است. درواقع در دوره صفوی، در پی برخی تحولات سیاسی هنرمندان نقاش وارد حوزه طراحی قالی و پارچه شدند. به همین جهت، طراحان این پروژه با الهام از پیشینیان صفوی خود، مسندهای احیایی خود را در سه گروه قالی، چاپ و کلاژ اتود زده و در نهایت طراحی کردند. برای خلق مسند ها، از مواد مختلفی چون انواع الیاف گیاهی و حیوانی در قالب بافته‌هایی از پارچه‌های نخی گرفته تا گلیم و جاجیم‌های پشمی و فرش‌های پشمی و ابریشمی استفاده شد. با توجه به آنکه در متون تاریخی و نقاشی های بررسی شده، مسند به عنوان زیر اندازی یک الی دو نفره مورد استفاده قرار می گرفت، این موضوع در سایز بندی مسندهای احیایی نیز مورد توجه قرار گرفت و اندازه ها به گونه ای طراحی شد که اولا متناسب با ارگونومی بدن و سبک زندگی های مدرن باشد و ثانیا از کارکرد اولیه خود که تامین نشمین آسوده برای یک و ندرتا دو نفر است، دور نشود.
در بخش تزئینی و به زعمی زیبایی شناختی مسندهای احیا شده در این پروژه، برای مسندهای گلیمی از گلیم های مدرن طراحی شده در استودیو فرش حیدریان و گلیم های سنتی بافته شده در آذربایجان استفاده شده است. برای مسندهای قالی نیز از انواع قالی های مدرن و سنتی و بعضا آنتیک استفاده شده و مسندهای پنبه ای این مجموعه با تکنیک چاپ قلمکار و نقوشی از جمله خورشید خانم، ترنج و چلیپا تزیین شده اند. گروه جدید آثاری که ذیل این پروژه خلق شده اند، مسند هایی هستند که با انواع دیگری از بافته های داری ارزشمند ایران نظیر موج تولید شده و به صورت مینیمال و گاهی مزین با تکنیک کلاژ ارائه شده اند.
اما چرا باید این روزها مسند را وارد سبک زندگی مان کنیم؟
امروزه به واسطه تغییرات بنیادی سبک زندگی معاصر، عمده فعالیت های روزمره ما روی انواع مبل اعم از ادارای و خانگی و جز آن صورت می گیرد. در بسیاری موارد، نحوه نشستن ما به ترتیبی است که پاها از قسمت ساق آویزان بوده و همین امر در دراز مدت، موجب پدید آمدن انواع مشکلات اسکلتی-عضلانی و عروقی می شود. حال آنکه استفاده از مسندها به عنوان بخشی از مبلمان روزمره به ما این امکان را می دهد تا زمانی را به صورت کامل با سطح در تماس باشیم و شیوه ای متفاوت از آرامش را تجربه کنیم.
در عین حال مسندها با قابلیت جابه جایی راحت، جمع و پهن شدن آسوده یک امکان فوق العاده برای زندگی های امروز با فضاهای محدود هستند که در کمترین زمان به ما این امکان را می دهند که محفلی صمیمی را در گوشه ای از خانه هایمان به سرعت و با کیفیت برپا کنیم. استفاده از این نوع زیرانداز برای مجالسی مانند انواع بازی و سرگرمی که نیاز به نشستن طولانی مدت دارد نیز یکی از دلایل محبوبیت آن ها بین کاربران است.
