چوتاشی یا چوب‌تراشی هنری اصیل و در آستانه فراموشی
چوتاشی یا لاک تراشی که هنر کنده‌کاری چوب است ازجمله هنرهای اصیل خطه شمالی کشور است که متأسفانه به دلیل کم‌توجهی و عدم‌حمایت سازنده از هنر و هنرمندان این رشته، امروزه روبه‌زوال می‌رود. این هنر که شباهت بسیاری با منبت و نقاری روی چوب دارد، اغلب برای ساخت ابزار و وسایلی که در زندگی روزمره به کار می‌روند، استفاده می‌شود. در این مقاله از مگزییین سعی داریم قدری در مورد این رشته هنری و حمایت مجموعه زییین از آن صحبت کنیم.
با وجود شرایط سخت این رشته و وضعیت دشوار هنرمندان آن، هنوز کارگاه‌هایی در گوشه و کنار مازندران در شهرهایی چون نور و چمستان، آمل، بابل، سوادکوه، ساری، بهشهر، نکا و نیز در گیلان مناطقی چون تالش، رضوان‌شهر، شفت و آستانه‌اشرفیه به این هنر و صنعت کهن و اصیل می‌پردازند و آثاری بی‌نظیر با حس و حالی مثال‌زدنی را خلق می‌کنند.
چوتاشی در تاریخ طبرستان از شهرت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است تا جایی که بنا به گفته منوچهر ستوده در کتاب از آستارا تا استرآباد، مردم مازندران را بیشتر به‌واسطه هنرهای چوبی، به‌ویژه هنر چوتاشی می‌شناختند. توضیح اینکه این مردمان از چوب درختان جنگل و به‌وسیله هنر چوتاشی، انواع وسایل کاربردی و زینتی بسیار زیبا و متنوع می‌ساخته‌اند که هنوز بسیاری از آن‌ها در خانه‌های روستایی مازندران و گیلان به چشم می‌خورد.
در گذشته مردم در روستاها و برخی شهرها برای تأمين وسایل مورد نیاز خود از هنرمندان و صنعتگران دوره‌گرد و یا ثابت چوب‌تراش دعوت می‌کردند و آن‌ها را در منزل خود جای می‌دادند و تا پایان ساخت وسایل موردنیاز، از این هنرمندان پذیرایی می‌کردند؛ به‌ویژه شکوه و حال و هوای خاص این رسم چند روز مانده به مراسم جشن عروسی از صفای ویژه‌ای برخوردار بوده است.
از ایام قدیم تا امروز در شهرها، روستاها و مناطق مختلف مازندران همواره بازارهای محلی مختلفی برپا می‌شد که در آن‌ها کالاهای موردنیاز ازجمله مواد غذایی، وسایل زندگی از قبیل ابزار و ظروف آشپزخانه، کشاورزی و دام‌پروری و … به فروش می‌رسید. یکی از این بازارهای معروف، «بازار بیس شش عیدماه» بوده که هنوز هم در برخی مناطق ازجمله جنوب و مرکز مازندران برگزار می‌شود.
روستاییان در این بازار اجناس و مصنوعات خود را عرضه کـرده و کالاهای موردنیاز سالانه خود را از آنجا تهیه می‌کردند؛ ازجمله وسایل و محصولات چوبی عرضه‌شده در ایـن بازارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
جوله: ظرفی چوبی با دهانه گشاد که برای دوشیدن شیر در گاوسراها از آن استفاده می‌شود.
کچه: قاشق چوبی برای غذاخوری است.
کترا: نوعی قاشق بزرگ چوبی شبیه ملاقه برای هم زدن غذا یا کشیدن برنج از دیگ یا قابلمه است.
لاک: ظرفی چوبی مدور و گاهی درپوش دار که بیشتر شبیه تشتی نیم گود است که در قدیم به‌عنوان ظرف غذا برای چند نفر و یا برای نگهداری غذا از آن استفاده می‌شده.
تلم: وسیله‌ای است چوبی که از تخلیه کنده درختان درست می‌شود و برای تهیه کره دوغ ابتدا ماست را در آن می‌ریزند و به‌وسیله میله‌ای چوبی که ته آن به شکل «+» است و «تلم پر» نام دارد، آن را به هم می‌زنند.
فيه: پاروی چوبی که برای کنار زدن و پارو کردن برف در زمستان و یا جابه‌جایی، جمع و پهن کردن برنج و دیگر غلات از آن استفاده می‌شد.
تاشه: تیشه، ابزاری چوبی برای چوتاشی.
دونه‌شور: ظرف چوبی مدور و دارای گودی به اندازه تشت‌های امروزی که برای ساییدن کشک و شستن برنج از آن استفاده می‌شد.
کلز: ظرفی گود با دسته‌ای منحنی شکل و کوتاه که برای برداشتن شیر از ظرف و ریختن آن به ظرفی دیگر از آن استفاده می‌شد.
کشکول، عصا و …
مجموعه زییین در راستای حمایت از هنر-صنعتگران این رشته و نیز با توجه به محبوبیت و خواص بسیار چوب به‌عنوان ماده اولیه سازنده ظروف، کالکشنی از آثار جدید خود را در شمال کشور و توسط چوتاشان کاربلد این خطه خلق کرده است. امید است که بهره‌گیری‌های این‌چنین علاوه بر زیباتر کردن محیط زندگی ما و اصالت بخشیدن به آن، کمکی کوچک برای زنده کردن هنرهای بومی و میراث فرهنگی این مرزوبوم باشد.
