شهر جهانی منبت؛ معرفی آباده شهر منبت‌کاری و چالش‌های این هنر ایرانی
آباده در سال 1397 به‌عنوان شهر جهانی منبت‌کاری در شورای عالی صنایع‌دستی سازمان یونسکو به ثبت رسید و در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی قرار گرفت.
شهرستان آباده در شمال استان فارس قرار گرفته و 274 کیلومتر با شیراز فاصله دارد. آباده بیش از 200 کارگاه منبت‌کاری خانگی و تجاری دارد و بیش از ۵ هزار نفر در آباده به منبت‌کاری مشغول‌اند.
برخی از کارگاه‌های منبت در این شهر به زنان اختصاص دارد و ازاین‌جهت عاملی برای اشتغال‌زایی زنان در آباده است.
در این مقاله از مگزییین به معرفی منبت و همچنین شهر آباده که از مراکز اصلی این هنر اصیل ایرانی است پرداخته‌ایم.
معرفی فن منبت‌کاری و تاریخچه آن
منبت به معنای کنده‌کاری و برجسته‌سازی بر روی چوب است. هنر منبت‌کاری، هنری تزئینی محسوب شده و در بسیاری از مساجد تاریخی، کاخ‌ها و بناهای نفیس تاریخی ایران دیده می‌شود.
برای منبت‌کاری معمولاً از چوب‌های سخت استفاده می‌شود. چوب گردو و چوب گلابی ازجمله چوب‌های مورداستفاده برای منبت هستند.
منبت دارای سبک‌های مختلفی ازجمله حکاکی، پیکرتراشی و برجسته‌نمایی است. ازجمله ابزار منبت می‌توان به انواع قلم، اره مویی، پتک چوبی و … اشاره کرد.
قدیمی‌ترین اثر منبت‌کاری کشف شده در ایران متعلق به قرن سوم هجری قمری است و به یک لنگه در چوبی مسجد جامع عتیق شیراز تعلق دارد. البته کارشناسان قدمت منبت در ایران را به سده‌های پیش از آن نسبت می‌دهند.
منبت‌کاری اگر چه قدمتی طولانی در ایران دارد اما دوره صفوی به‌عنوان اوج رونق این هنر شناخته می‌شود.
یکی از نقاط عطف در گسترش هنر منبت‌کاری زمانی بود که احمد امامی از استادان بنام منبت‌کاری آباده در حدود سال 1311 در دوره پهلوی اول به تهران آمد و در هنرستان صنایع مستظرفه ایران به تدریس مشغول شد، همچنین او به همراه پسرش کارگاه منبتی را در تهران برپا کردند.
مراحل اجرای منبت
هنرمند منبت‌کار باید به طراحی، آشنایی با انواع چوب و مهارت‌های درودگری مسلط باشد.
برای خلق یک اثر منبت ابتدا باید طرح منبت مشخص شود. سپس با نصب قطعه کار به گیره پیاده کردن طرح آغاز می‌شود. سپس دور بری انجام می‌شود تا خطوط اصلی مشخص شود و نقش اصلی منبت شکل بگیرد.
بعدازاین مرحله کنده‌کاری با استفاده از مغار تخت آغاز می‌شود تا چوب اضافه زمینه کار حذف شود. بعدازآن زمینه کار با مغار یا فرز دستی صاف می‌شود. درنهایت فرم نهایی و تزئینات با ابزار مختلف شکل‌گرفته می‌شود.
فنون اجرایی منبت سنتی آباده پیش از ثبت جهانی آن در فهرست آثار ناملموس میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است.
نقوش برجسته منبت‌کاری
نقوش الهام گرفته از طبیعت مهم‌ترین نقوش منبت را تشکیل می‌دهند. درواقع برگ و گل شاخه در آثار منبت زیاد دیده می‌شود؛ اما این نقوش رئالیستی نیست و بیشتر تخیل هنرمند از طبیعت یا موضوعات دیگر را نشان می‌دهد. البته هستند محصولاتی که با الهام از طبیعت و درست شبیه به نسخه‌های اصلی طبیعی خلق شوند.
اما تفاوت منبت با صنایع‌دستی نزدیک به آن مانند خراطی در این است که نقوش برجسته بر روی منبت همگن نیستند.
منبت‌کاران مشهور ایرانی
علی امامی و محمد طاهر امامی فرزندان احمد امامی ازجمله بزرگ‌ترین استادکاران منبت بودند که خودشان و شاگردانشان در کارگاه‌های آن‌ها منبت آباده را در ایران و جهان گسترش دادند. برخی آثار این استادکاران مانند تابلوی برجسته معرق و منبت سیمرغ آشیانه در موزه هنرهای ملی نگه‌داری می‌شود.
شهر جهانی منبت مدیون نام بزرگانی است که با تلاش خود این هنر اصیل و ایرانی را زنده نگاه داشته‌اند.
منبت‌کاری علاوه بر چوب، بر روی عاج فیل هم انجام می‌شده است؛ اما امروزه این اقدام برای حفاظت از محیط‌زیست و مقابله با کشتار فیل و قاچاق عاج امر پسندیده‌ای نیست.
منبت‌کاری مبلمان
یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های منبت‌کاری در صنعت مبلمان است. منبت‌کاری در سبک‌های مبلمان استیل و مبلمان کلاسیک نقش مهمی دارد.
در مبلمان استیل تاج دسته‌ها و پایه مبل استیل با نقوش مختلف منبت پوشیده شده است و در مبل کلاسیک دسته‌ها و پایه مبل با نقوش تکرارشونده منبت زینت داده می‌شوند.
یکی از زیباترین مبلمان منبت میز ناهارخوری و صندلی‌هایی است که در کاخ صاحبقرانیه وجود دارد و از آثار استاد علی امامی است.
یک پاراوان نفیس منبت هم در کاخ‌موزه سعدآباد در معرض دید مراجعین قرار دارد. شهر جهانی منبت آباده نیز بسیاری از بهترین محصولات منبت‌کاری حال حاضر ایران را تولید می‌کند.
