قلمکاری روی پارچه یکی از شناخته‌شده‌ترین هنرها و صنایع‌دستی اصفهان است که قدمت آن به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. درواقع قلمکاری هنر چاپ بر روی پارچه است که رنگ‌های طبیعی با طرح‌های متنوع و زیبا و اصیل ایرانی توسط مهرهای چوبی روی پارچه می‌نشینند؛ اما جدا از زیبایی‌هایی که این هنر به همراه دارد، نحوه نگهداری از پارچه قلمکاری است که عمر این اثر هنری را زیاد می‌کند.
پارچه‌های قلمکاری در طرح‌ها و نقش‌های زیبایی در بازار موجود هستند که از آن‌ها به‌عنوان سفره، رومیزی، رانر، لباس، کیف و… استفاده می‌شود. پارچه‌های استفاده‌شده در قلمکاری معمولاً از جنس نخ، ابریشم، کتان و… است. همین باعث می‌شود قیمت قلمکاری بسته به نوع پارچه و طرح چاپ‌شده بر روی آن متفاوت باشد؛ اما معمولاً بهترین پارچه‌ای که برای قلمکاری مورداستفاده قرار می‌گیرد همان پارچه نخی است.
به دلیل رنگ‌هایی که در این پارچه‌ها استفاده شده است، شرایط شست‌وشوی پارچه‌های قلمکار کمی متفاوت‌تر از پارچه‌های معمولی است و ظرافت‌های خاص خودش را نیاز دارد.
در این مقاله از وبلاگ زییین سعی کردیم اطلاعات لازم برای شستن پارچه قلمکاری، خشک‌کردن پارچه قلمکاری و همچنین بهترین روش‌های نگهداری از سفره‌های قلمکار را در اختیار شما قرار دهیم. با ما همراه باشید تا با هنرِ شستن این اثرهای هنری زیبا آشنا شوید.
تأثیر تولید اصولی سفره قلمکار در تثبیت رنگ
در زمان خرید پارچه‌های قلمکار در مورد جنس پارچه و جنس رنگ‌های به‌کاربرده شده در آن اطلاعات کسب کنید. یکی از ویژگی‌هایی که هر سفره قلمکار باید داشته باشد این است که جنس پارچه و رنگ‌های به‌کاررفته در آن همگی از کیفیت بالا و مناسبی برخوردار باشند. همچنین هنرمندی که سفره قلمکار را تولید می‌کند باید اصول طراحی و اجرای سفره قلمکار را رعایت کند و به بهترین نحو کارش را انجام دهد. همین جزئیات باعث می‌شود یک محصول قلمکاری قیمت‌های متفاوتی داشته باشد و در زمان شستشو دچار مشکل نخواهد شد و رنگ آن ثابت خواهد ماند.
برای تولید پارچه قلمکاری ابتدا قالب چوبی تهیه می‌شود به این صورت که نقش موردنظر را بر روی قالب چوب حک می‌کنند. پس از آماده کردن قالب نوبت به پارچه می‌رسد، پارچه را برای چند روز متوالی در آب روان قرار می‌دهند، سپس پارچه را بعد از شستشو در آفتاب پهن می‌کنند و روی آن آب می‌پاشند.
در مرحله بعد برای ثابت ماندن رنگ‌ها و افزایش رنگ‌پذیری پارچه آن را در محلول زاج سفید قرار می‌دهند که در این مرحله رنگ پارچه به کِرم تغییر رنگ می‌دهد. به آماده کردن رنگ‌ها می‌رسیم، هرچقدر کیفیت رنگ و مواد اولیه استفاده‌شده در آن مرغوب باشد درنتیجه نهایی تأثیرگذار خواهد بود و درنهایت پارچه قلمکاری باکیفیتی خواهیم داشت.
در مرحله بعد پارچه را در اندازه‌های مختلف برش می‌زنند و پارچه برای نقش زدن آماده می‌شود. پس از نقش زنی دوباره پارچه قلمکار را با آب روان شستشو می‌دهند و سپس در آفتاب خشک می‌کنند. سپس پارچه را در محلول مخصوصی قرار می‌دهند تا رنگ آن ثابت شود. بعد از ثابت شدن رنگ‌های قرمز و سیاه نوبت به نقش زنی رنگ‌های دیگر می‌رسد.
نحوه صحیح استفاده و نگهداری از پارچه‌های قلمکاری
درگذشته از رنگ‌های طبیعی در هنر قلمکاری استفاده می‌شد اما در سال‌های اخیر بعضی از کارگاه‌های تولید قلمکاری از رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌کنند.
رنگ به‌کاررفته روی سفره‌های قلمکاری ممکن است با نگهداری اشتباه آسیب ببینند و زیبایی خود را از دست دهند. به همین دلیل برای نگهداری سفره قلمکار آن را در مکان‌های دارای رطوبت زیاد قرار ندهید.
اگر پارچه قلمکاری را در کمد نگهداری کردید و برای مدت‌زمانی از آن استفاده نکردید حتماً هرچند وقت یک‌بار آن را باز کنید و در معرض هوا قرار دهید تا موردحمله حشرات قرار نگیرد.
برای نگهداری پارچه قلمکار به مرغوبیت پارچه و رنگ به‌کاررفته در پارچه دقت کنید. در زمان خرید پارچه‌های قلمکاری مطمئن شوید محصول باکیفیت خریداری می‌کنید که توسط هنرمندهای شناخته‌شده در این صنعت تولید شده است.
روش شستن پارچه‌های قلمکاری
روش شستشوی پارچه قلمکاری به جنس پارچه و رنگ استفاده شده در آن بستگی دارد. گاهی ممکن است در زمان خرید پارچه قلمکار، فروشنده به شما توضیحاتی در مورد نحوه شستشوی پارچه قلمکار بدهد. یا محصولی که خریداری کرده‌اید دارای شناسنامه باشد و توضیحاتی در مورد نحوه نگهداری در آن نوشته شده باشد. با توجه به اینکه فروشنده شناخت مناسبی از محصول خود دارد می‌توانید از این راهنمایی‌ها استفاده بهینه کنید. هر زمان که تصمیم به شستن پارچه‌های قلمکار داشتید از آن راهنمایی بهره ببرید.
درجه مناسب آب برای شستن سفره قلمکاری
برای نگهداری مناسب از پارچه قلمکاری، در زمان شستن پارچه قلمکار به‌هیچ‌وجه از آب گرم استفاده نکنید؛ زیرا آب گرم روی رنگ‌های این نوع پارچه‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث پخش شدن آن می‌شود. بهتر است از آب سرد و زیر 30 درجه استفاده کنید.
پارچه‌های قلمکار به دلیل لطافتی که در تاروپود خود دارند بهتر است با دست شستشو شوند. معمولاً توصیه می‌شود برای نگهداری بهتر، پارچه قلمکار را با ماشین لباسشویی شستشو ندهید ولی اگر مجبور شدید تنها از برنامه‌های شستشوی دستی لباسشویی استفاده کنید.
شوینده مناسب برای شستن پارچه قلمکار
شوینده‌ای که می‌خواهید با آن پارچه قلمکار را بشویید هم بسیار مهم است. اگر از شوینده‌های قوی مانند پودرهای آنزیم دار استفاده کنید ممکن است به بافت پارچه آسیب بزند. حتی شاید شوینده قوی روی رنگ‌های آن اثر بگذارد و باعث رنگ‌پریدگی پارچه شود. به همین دلیل توصیه می‌شود از شوینده‌های ملایم مانند صابون، شامپو و یا مایع ظرف‌شویی استفاده کنید.
اما گاهی ممکن است روی پارچه‌های قلمکار روغن ریخته باشد و چربی را به خود گرفته باشد. درصورتی‌که لکه‌های چربی روی پارچه با شوینده‌های ملایم شسته نشد، می‌توانید همان قسمت را چند بار با مایع ظرف‌شویی شستشو کنید.
به یاد داشته باشید که اگر شستشوی پارچه قلمکار به شکل اصولی انجام نشود، ممکن است رنگ‌های آن در تمام پارچه پخش شود و تبدیل به چرک مردگی شود. حتی ممکن است به‌مرورزمان طرح‌های روی آن کمرنگ شود و جلوه و زیبایی پارچه‌تان از بین برود.
روش خشک‌کردن پارچه قلمکار
پس از شستن سفره قلمکار نوبت به خشک‌کردن آن می‌رسد. برای خشک‌کردن پارچه قلمکاری عجله نداشته باشید. بعضی افراد از خشک‌کن لباسشویی برای خشک‌کردن پارچه قلمکار استفاده می‌کنند. برخی نیز سعی می‌کنند آب اضافه را با پیچاندن زیاد و چلاندن پارچه بگیرند.
اگر می‌خواهید که عمر پارچه‌تان کم نشود آن را روی سطح صاف پهن کنید و اجازه دهید خشک شود. البته مواظب باشید که زمان زیادی نور خورشید به آن نتابد زیرا ممکن است باعث آسیب دیدن پارچه قلمکاری شود. اگر پارچه را روی سطح صاف پهن و خشک کرده‌اید چروک نخواهد شد و نیازی به اتو کردن نیست. اگر هم پارچه قلمکار نیاز به اتو داشت بهتر است از حرارت کم اتو استفاده کنید.
سخن آخر:
پارچه‌های قلمکاری به‌عنوان سفره و رومیزی می‌تواند جلوه خاصی به میز شما ببخشد؛ اما همان‌طور که از این زیبایی و جلوه خاص لذت می‌برید، مراقب نگهداری درست و اصولی از آن باشید تا این هنر اصیل و زیبای ایرانی را بتوانید برای سال‌های سال در خانه خود نگهداری کنید.
