اندونزی، مهد پارچه‌های رنگارنگ باتیک
چاپ باتیک یکی از شیوه‌های محبوب طراحی و تولید پارچه‌های هنری در سراسر دنیا است که در هر منطقه به شیوه‌ای خاص اما تقریباً همیشه یکسان اجرا می‌شود. در این مقاله از مگزییین سعی داریم به تاریخچه چاپ باتیک در مهد پدید آمدن آن، یعنی اندونزی بپردازیم.
صنعت بافت و نساجی از جمله باتیک مهم‌ترین جنبه‌های زندگی در کشورهای آسیای جنوب شرقی محسوب می‌شد. در این میان جزایر اندونزی میراث غنی از انواع دست بافته‌ها و همچنین شیوه‌های اصلی و دستی رنگ‌آمیزی را دارا است؛ اما این میراث در حال حاضر در معرض خطر قرار گرفته است زیرا از یک طرف صنعتگران جوان این رشته نمی‌توانند هنر سنتی و اصیل این رشته را با روش‌های خود تطبیق دهند و از طرف دیگر توریست‌ها نیز به جهت خرید این محصول به قیمتی ارزان‌تر، آنان را به استفاده از مواد نامرغوب و کم‌قیمت ترغیب می‌کنند.
در طول چهار سال گذشته سازمانی بنام (رشته‌های زندگی) تعداد انگشت‌شماری از هنرمندان آشنا به رنگرزی و تهیه پارچه‌های رنگین را جمع‌آوری نمود و توانسته است، این هنر زیبا را تا حدی احیا کنند. یکی از اهداف این سازمان‌ها و این است که این صنعت به شکلی کاملاً اصیل و سنتی برای آیندگان باقی بماند.
در مورد این صنعت در اندونزی بهتر است ابتدا در مورد خود کلمه باتیک و این که این کلمه از کجا آمده بررسی خود را شروع کنیم. کلمه باتیک از زبان مادیایی که ریشه مشترک زبان مردم مالزی و اندونزی است گرفته شده و به سایر زبان‌ها نیز انتقال پیدا کرده است. در گذشته در اندونزی به صورت بسیار گسترده از تکنیک باتیک برای تهیه لباس زنانه و مردانه استفاده می‌شد به طوری که استفاده از پیراهن باتیک توسط مقامات دولتی در مجالس رسمی امری الزامی بوده است.
هنگامی که هنر اندونزی و جزیره جاوه را بررسی می‌کنیم، کاملاً مشهود است که در صنعت رنگرزی و تکنیک چاپ باتیک، از ابتدا راه‌ها و روش‌های گوناگونی استفاده می‌شد و این روش‌ها رفته‌رفته با گذر زمان پیشرفت می‌کرد و باعث می‌شد هنرمندان به راه‌های جدیدتری برسند.
یکی از روش‌های سنتی تهیه پارچه باتیک در اندونزی استفاده از موم آب شده عسل بوده که به عنوان ماده مقاوم، جهت غیرقابل نفوذ کردن پارچه و رنگرزی آن استفاده می‌شده است. روش دیگری که صنعتگران هنرمند جاوه استفاده می‌کردند این بود که برگ موز را در سود رقیق ریخته و مایع چسبناکی را که به دست می‌آمد با ماسه نرم یا خاک رس مخلوط می‌کردند و آنگاه به وسیله قلم‌های مخصوص یا ابزار دیگری از آن ماده مقاوم به عنوان جوهر استفاده و نقوش دلخواه را بر روی ابریشم خام نقاشی می‌کردند. پس از رنگ‌آمیزی و شستشوی پارچه نقاطی که قبلاً به وسیله ماده مقاوم پوشانیده شده بود بدون رنگ (سفید یا رنگ زمینه) باقی مِهم‌اند و چنانچه صنعتگری قصد رنگ‌آمیزی قسمت‌های سفید و یا چندرنگ کردن پارچه را داشت مجدداً قسمت‌های رنگ‌آمیزی شده را با ماده مقاوم پوشانیده و مبادرت به رنگ‌آمیزی دوباره یا چندباره قسمت‌های سفید پارچه می‌کرد و با تکرار این عمل پارچه نقش‌های رنگین متنوعی به خود می‌گرفت مدتی گذشت تا آن‌ها به طریقه نسبتاً کامل‌تری دست یافتند در این هنگام از صمغ و موم استفاده می‌کردند به این ترتیب که هر دو طرف پارچه را به صمغ یا موم می‌پوشانیدند بعد با یک ابزار تراش جای نقشه مورد تا نظر را می‌تراشیدند در اثر، تراش صمغ یا موم از پارچه جدا می‌شد و چون اثری از موم یا صمغ بر زمینه پارچه باقی نمی‌ماند آن را رنگرزی می‌کردند بعد از خشک‌کردن پارچه‌ای که جاهای تراشیده‌اش شده رنگ گرفته بود دوباره جاهای رنگ‌شده لازم را با صمغ یا موم می‌گرفتند و باز جای دیگر را می‌تراشیدند. برای رنگ بعدی و همچنین برای چند بار رنگ کردن، این کار را ادامه می‌دادند تا نقشه مورد علاقه به دست بیاید و سپس پارچه را برای بار نهایی می‌شستند.
باتیک جاوه از دیرزمان تا به حال در تمام دنیا مشهور بوده و طرح‌های کلاسیکی مانند انواع گل‌ها، پرندگان، حیوانات اهلی و وحشی دارد که به طور انبوه همراه با فرم‌هایی چون اشکال هندسی و نمادهای آیینی منقوش می‌شود. در حال حاضر پارچه‌هایی که با این تکنیک در اندونزی و جاوه تولید می‌شوند بسیار استادانه طراحی و اجرا می‌شوند و پارچه‌های بسیار نفیسی تولید می‌شود که ارزش هنری و اقتصادی بالایی دارند. تعدادی از مناطق مختلف که در اندونزی مشغول به کار هنر باتیک هستند عبارت‌اند از:
روستای کنونگو از بخش تولانگان در منطقه سید و آرجو
روستای جمینگان از بخش و نوکولو در منطقه لورابایا
روستای بانجار ساری از بخش کوتا در منطقه پاسیتان
روستای کلامپار از بخش پروپپو در منطقه پامه کاسان
روستای گاجی از بخش کرک در منطقه توبان
روستای ته مانگ گونگان از بخش کوتا در منطقه بانی یووانگی
روستای سومبرجاتی از بخش تمپه در منطقه لوماجانگ
روستای تامان آروم از بخش پارانگ در منطقه ماگه تان
برای مشاهده آثار چاپ باتیک مجموعه زییین می‌توانید از شعب مختلف این مجموعه دیدن کنید یا به وب‌سایت مجموعه زییین سر بزنید.
